Guzy łagodne i torbiele jajnika lub jajowodu – diagnostyka i leczenie

Guzy jajnika i torbiele, zarówno czynnościowe, jak i torbiele nowotworowe o łagodnym charakterze, są jednymi z najczęściej diagnozowanych zmian w obrębie narządów rodnych. Najczęściej wykrywane są w badaniu USG – często przypadkowo, podczas diagnostyki zaburzeń hormonalnych, nieregularnych miesiączek czy dolegliwości bólowych.

Do najczęściej spotykanych należą:

• torbiel surowicza,
• torbiel śluzowa,
• torbiel czekoladowa (torbiel endometrialna, związana z przebiegiem endometriozy),
• torbiel krwotoczna,
• torbiel dermoidalna (potworniak),
• torbiel ciałka żółtego.

Wszystkie te zmiany mogą mieć różną budowę – torbielowatą, lito-torbielowatą lub lite ogniskowe struktury – i powinny być monitorowane ze względu na możliwość powikłań takich jak skręt jajnika, pęknięcie torbieli czy ucisk na pęcherz moczowy i jamę brzuszną.

Rodzaje torbieli i ich przyczyny

Torbiele jajników dzielimy na czynnościowe i patologiczne. Wśród nich wyróżnia się różne rodzaje torbieli, które mogą powstawać m.in. w wyniku zaburzeń hormonalnych zachodzących w cyklu miesiączkowym, problemów z owulacją, a także jako efekt przebiegu endometriozy lub zespołu policystycznych jajników. W niektórych przypadkach ich przyczyną są zmiany strukturalne lub nowotworowe.

W przebiegu zespołu policystycznych jajników (PCOS) może dochodzić do tworzenia się licznych drobnych torbieli w obrębie jajników, które wpływają na owulację, cykl menstruacyjny i mogą powodować trudności z zajściem w ciążę.

Diagnostyka guzów i torbieli jajnika

Diagnostyka torbieli jajnika obejmuje:

• USG przezpochwowe,
• badania poziomu hormonów,
• oznaczenie markerów nowotworowych,
• ocenę budowy i echogeniczności torbieli,
• niekiedy również rezonans magnetyczny.

W przypadku podejrzenia torbieli nowotworowej, wykonuje się także biopsję torbieli lub doraźne badanie śródoperacyjne przez patomorfologa. Operację wycięcia torbieli przeprowadza się, gdy torbiel rośnie, daje objawy lub budzi niepokój onkologiczny.

W trakcie diagnostyki torbieli ocenia się nie tylko ich rozmiar i strukturę, ale też unaczynienie – czyli obecność przepływów w naczyniach krwionośnych. Ich brak może świadczyć o zaciskaniu naczyń krwionośnych i zwiększa ryzyko skrętu jajnika.

Objawy torbieli jajnika – kiedy warto się zbadać?

Niektóre torbiele przebiegają bezobjawowo i są wykrywane przypadkowo, inne dają objawy, takie jak:

• bóle podbrzusza (także nagłe bóle podbrzusza przy pęknięciu torbieli),
• uczucie pełności lub ucisk w jamie brzusznej,
• ból podczas stosunku lub oddawania moczu,
• zaburzenia cyklu (np. nieregularne krwawienia),
• ból w okolicy jednego lub obu jajników,
• powiększenie obwodu brzucha lub spadek masy ciała.

W przypadku skrętu jajnika lub pęknięcia torbieli dochodzi do gwałtownego bólu i konieczności natychmiastowej interwencji chirurgicznej.

Powikłania torbieli – kiedy wymagana jest pilna interwencja?

W przypadku pęknięcia torbieli może dojść do nagłego bólu brzucha, spadku ciśnienia lub omdlenia. Zdarza się to najczęściej przy torbieli krwotocznej lub torbieli endometrialnej. Z kolei skręt jajnika może doprowadzić do martwicy jajnika, jeśli nie zostanie szybko zoperowany. Pękający pęcherzyk owulacyjny jest zjawiskiem fizjologicznym, ale czasem bywa mylony z patologicznym pęknięciem większej torbieli.

Leczenie operacyjne torbieli

Guzy jajowodu lub jajnika o charakterze torbieli lub lito-torbielowate, oszacowane wstępnie na podstawie badań obrazowych i laboratoryjnych jako zmiany łagodne mogą być operowane z dostępu brzusznego na drodze klasycznej laparotomii lub laparoskopowo.

Najczęściej są to potworniaki (dermoidy), endometrioma (torbiele czekoladowe), surowicze lub śluzowe torbiele.

Zabieg

Guzy mogą być wyłuszczone w całości, wycięte klinowo z fragmentem jajnika lub wycięte z całym jajnikiem a raczej jego resztkami.

Zabieg wycięcia torbieli może obejmować:

• klinowe wycięcie torbieli z fragmentem jajnika,
• wyłuszczenie torbieli z zachowaniem jajnika,
• całkowite usunięcie jajnika (jeśli jest znacznie zniszczony przez torbiel).

Podczas zabiegu pobiera się też materiał do oceny histopatologicznej. W przypadku podejrzenia nowotworu lub zmian granicznych, operacja może być rozszerzona o:

• wycięcie sieci większej,
• usunięcie wyrostka robaczkowego,
• pobranie wycinków z otrzewnej ściennej lub naczyń krwionośnych,
  co pozwala na szybsze rozpoczęcie ewentualnego leczenia onkologicznego, jeśli okaże się konieczne (np. w przypadku raka jajnika).

W trakcie zabiegu pobrany/wycięty guz jest badany doraźnie/śródoperacyjnie przez patomorfologa aby wstępnie ocenić jego charakter: łagodny, złośliwy lub graniczny.

W przypadku guzów podejrzanych o złośliwy charakter lub granicznych zabieg jest poszerzany o wycięcie: sieci większej, wyrostka robaczkowego (w przypadku guzów śluzowych) oraz pobranie wycinków z kilku miejsc otrzewnej ściennej. Ma to na celu szybką diagnostykę i szybkie rozpoczęcie leczenia uzupełniającego.

Pobyt w szpitalu i znieczulenie

Przyjęcie do szpitala odbywa się w dniu planowanej operacji. Zabieg trwa zazwyczaj od 30 minut do 1,5 godziny, w zależności od metody. Znieczulenie w przypadku laparoskopii to znieczulenie ogólne złożone, w przypadku laparotomii możliwe jest również znieczulenie podpajęczynówkowe („od pasa w dół”).

Wypis ze szpitala następuje zazwyczaj w 2. dobie pooperacyjnej – wcześniej w przypadku braku powikłań i dobrego samopoczucia pacjentki.

Kwalifikacja do zabiegu

Każdy zabieg poprzedza konsultacja ginekologiczna i kwalifikacja anestezjologiczna. W wielu przypadkach możliwa jest szybka ścieżka diagnostyczna, a leczenie operacyjne odbywa się jeszcze tego samego tygodnia.

W większości przypadków możliwe jest skuteczne leczenie torbieli, a nawet ich całkowite wyleczenie. W razie potrzeby wykonujemy usunięcie torbieli operacyjnie – z zachowaniem lub bez zachowania jajnika, w zależności od indywidualnej sytuacji klinicznej.